Η πόλη πήρε το όνομα της από τη Σαλαμίνα της Αττικής. Στη σύγχρονη γλωσσολογία, θεωρείται πως το όνομα «Σαλαμίς» προέρχεται από τη ρίζα Σαλ- (άλας· δηλαδή αλμυρό νερό) και -άμις (δηλαδή στη μέση), έτσι Σαλαμίνα είναι (ο τόπος) εν μέσω θαλασσινού νερού.

Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η Σαλαμίνα κατοικείται από Αχαιούς από τον δωδέκατο αιώνα π.Χ. «Ύστερη Εποχή του Χαλκού Γ΄»). Τα μεταλλεύματα χαλκού της Κύπρου έκαναν το νησί σημαντικό εμπορικό κόμβο. Η πόλη αναφέρεται σε ασσυριακές επιγραφές ως ένα από τα βασίλεια της Κύπρου. Το 877 π.Χ. ο ασσυριακός στρατός έφθασε στις ακτές της Μεσογείου, για πρώτη φορά. Το 708 π.Χ. οι πόλεις-βασίλεια της Κύπρου πρόσφεραν φόρο τιμής στον Σαργών Β΄ της Ασσυρίας. Τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν τον 6ο αιώνα π.Χ., με τα περσικά πρότυπα.

Η Κύπρος ενώ ήταν υπό τον έλεγχο των Ασσυρίων για περίπου 15 χρόνια, οι πόλεις-κράτη του νησιού απολάμβαναν μια σχετική ανεξαρτησία στον βαθμό που κατέβαλλαν δώρα στον βασιλιά των Ασσυρίων. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στους βασιλιάδες των διαφόρων πόλεων να συσσωρεύουν πλούτο και δύναμη.

Ορισμένες ταφές στους «βασιλικούς τάφους» της Σαλαμίνας είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις Ομηρικές τελετές, όπως η θυσία των αλόγων τα οποία τα θυσίαζαν στον τάφο του νεκρού και οι προσφορές σε λάδι που βρέθηκαν μέσα στους τάφους. Ορισμένοι μελετητές έχουν ερμηνεύσει αυτό το φαινόμενο, ως αποτέλεσμα της επιρροής του Ομηρικά Έπη στην Κύπρο. Οι περισσότερες από τις προσφορές σε αγαθά προέρχονται από την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο.

 

Το Γυμνάσιο της Σαλαμίνας

 

Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, ιδρυτής της Σαλαμίνας ήταν ο Τεύκρος γιος του Τελαμώνα , που έδωσε στην πόλη το όνομα της πατρίδας του. Ο Τεύκρος βρέθηκε στην Κύπρο μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου  εκδιωκόμενος από τον πατέρα του, επειδή δεν είχε αποτρέψει τον θάνατο του αδελφού του Αίαντα.

Το 450 π.Χ. η Σαλαμίνα έγινε πεδίο χερσαίας αλλά και θαλάσσιας μάχης μεταξύ Αθήνας και Περσών. Την ιστορία της Σαλαμίνας κατά τη διάρκεια των πρώτων αρχαϊκών και κλασικών χρόνων αντικατοπτρίζει στις αφηγήσεις του ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος και πολύ αργότερα, ο Έλληνας ρήτορας Ισοκράτης. Η πόλη ήταν τότε η πρωτεύουσα του νησιού και οδήγησε τις άλλες κυπριακές πόλεις στις προσπάθειες τους για την απελευθέρωσή τους από την περσική κυριαρχία.

Ο σημαντικότερος ηγεμόνας του βασιλείου της Σαλαμίνας ήταν ο Ευαγόρας Α΄ (410-374 π.Χ.), ο οποίος στην πραγματικότητα ήταν ηγεμόνας όλου του νησιού, με τους αγώνες του κέρδισε την ανεξαρτησία από την Περσία. Στη βασιλεία του Ευαγόρα η ελληνική τέχνη και ο πολιτισμός άνθισαν στην πόλη . Ένα μνημείο, γεγονός το οποίο καταδεικνύει το τέλος των κλασικών χρόνων στη Σαλαμίνα, είναι ο τύμβος, που όταν ανασκάφτηκε αποκάλυψε το κενοτάφιο του Νικοκρέων, ο οποίος ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Σαλαμίνας.

Από την μνημειώδη εξέδρα βρέθηκαν διάφορες πήλινες κεφαλές, ορισμένες από τις οποίες είναι πορτρέτα, ίσως των μελών της βασιλικής οικογένειας που τιμήθηκαν μετά από τραγικό θάνατο στην πυρά. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου όταν ο Πτολεμαίος κατέλαβε την Κύπρο ο Νικοκρέων αναγκάστηκε να αυτοκτονήσει το 311 π.Χ. . Στη θέση του ήρθε ο βασιλιάς Μενέλαος, ο οποίος ήταν αδελφός του Πτολεμαίου και ανέλαβε κυβερνήτης όλης της Κύπρου κάνοντας την Σαλαμίνα πρωτεύουσα της. Πιστεύεται ότι ο τάφος του Νικοκρέοντος βρίσκεται σε κάποιον από τους τύμβους που δεν έχουν ανασκαφεί ακόμα στην Έγκωμη.

Το 306 π.Χ. στη Σαλαμίνα έγινε ναυμαχία μεταξύ των στόλων του Δημητρίου της Μακεδονίας και του Πτολεμαίου, ο Δημήτριος κέρδισε την ναυμαχία και κατέλαβε το νησί.

Στη ρωμαϊκή εποχή, η Σαλαμίνα ήταν μέρος της Ρωμαϊκής επαρχίας της Κιλικίας. Η έδρα του κυβερνήτη μεταφέρθηκε στην Πάφο. Η πόλη επλήγη σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια της εβραϊκής ανύψωσης . Αν και η Σαλαμίνα έπαψε να είναι η πρωτεύουσα της Κύπρου από την ελληνιστική εποχή και μετά, όταν αντικαταστάθηκε από την Πάφο, ο πλούτος και η σημασία της δεν μειώθηκε. Η πόλη ευνοήθηκε ιδιαίτερα από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες Τραϊανό και Αδριανό που κατασκεύασαν πολλά δημόσια κτίρια.

 

 

Το Θέατρο της Σαλαμίνας

 

Μεγάλοι σεισμοί κατέστρεψαν τη Σαλαμίνα στις αρχές του 4ου αιώνα. Η πόλη ανοικοδομήθηκε από τον Κωνστάντιο Β΄ (337-361 μ.χ.) με το όνομα Κωνσταντία και έγινε έδρα επισκόπου με γνωστότερο επίσκοπο τον Άγιο Επιφάνιο. Ο Αυτοκράτορας Κωνστάντιος Β΄ επίσης απάλλαξε τη Σαλαμίνα από την καταβολή φόρων για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και έτσι η νέα πόλη, ξαναχτίστηκε σε μικρότερη κλίμακα, πήρε το όνομά του Κωνσταντία. Οι φερτές ύλες του Πεδαίου έφραξαν το λιμάνι της πόλης και είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή παρακμή της . Η Σαλαμίνα τελικά εγκαταλείφθηκε κατά τη διάρκεια της Αραβικών επιδρομών του 7ου αιώνα μ.Χ. . Οι κάτοικοι μετακινήθηκαν σε κοντινή περιοχή και έφτιαξαν μια νέα πόλη με το όνομα Αρσινόη η οποία εξελίχτηκε στην σημερινή Αμμόχωστο.

Οι βυζαντινοί χρόνοι στερεώνουν τη χριστιανική θρησκεία και είναι πολλά τα δείγματα του βυζαντινού πολιτισμού σε ολόκληρη την Κύπρο και το κτίσιμο ενός περίφημου ναού, την επτάκλιτη βασιλική του Αγίου Επιφανίου. Τον Χριστιανισμό στην Κύπρο διέδωσαν οι Απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας. Ο Βαρνάβας ήταν Σαλαμίνιος και κοντά στη Σαλαμίνα βρίσκεται ο τάφος του Αποστόλου Βαρνάβα και το ομώνυμο μοναστήρι του. Θεωρείται ο ιδρυτής της Κυπριακής εκκλησίας, όπου κατά την παράδοση ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος το 488 μ.Χ. οραματίστηκε τον Απόστολο Βαρνάβα που του υπέδειξε το μέρος που ήταν θαμμένος. Τον βρήκε κάτω από μια χαρουπιά με το κατά Μάρκο Ευαγγέλιο στο στήθος του. Το Ευαγγέλιο το πρόσφερε σαν δώρο στον αυτοκράτορα του βυζαντίου Ζήνωνα, ο οποίος παρεχώρησε στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου αυτοκρατορικά προνόμια και στην Εκκλησία της Κύπρου το Αυτοκέφαλο. Από τότε η Εκκλησία της Κύπρου είναι Αποστολική και Αυτοκέφαλη και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, κρατά αυτοκρατορικό σκήπτρο, φορεί κόκκινο μανδύα στις επίσημες τελετές και υπογράφει με κόκκινο μελάνι.

 

 

Ο Τάφος του Αποστόλου Βαρνάβα στην ομόνυμη μονή

 

Οι ανασκαφές στην Σαλαμίνα ξεκίνησαν το 1952 και ήταν σε εξέλιξη μέχρι το 1974. Πριν από την τουρκική εισβολή υπήρξε μεγάλη αρχαιολογική δραστηριότητα , η γαλλική αποστολή έκανε ανασκαφές στην Έγκωμη, άλλη ομάδα στην Σαλαμίνα και το τμήμα αρχαιοτήτων ήταν απασχολημένο σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του έτους με τις αποκαταστάσεις μνημείων και συμμετείχε στις ανασκαφές στην Σαλαμίνα.

Τα δημόσια κτίρια που αποκαλύφτηκαν μέχρι στιγμής στην αρχαία πόλη της Σαλαμίνας είναι όλα μετά την Κλασική περίοδο. Έχει ανασκαφή ο ναός του Δία Σαλαμίνιου τη λατρεία του οποίου καθιέρωσε στο νησί, σύμφωνα με την παράδοση, ο Τεύκρος. Επίσης έχουν αποκαλυφθεί δημόσια λουτρά , το θέατρο και το γυμνάσιο της πόλης.    

 

Οι ανασκαφές στην Σαλαμίνα ξεκίνησαν το 1952 και διακόπηκαν το 1974 κατά την Τουρκική εισβολή

 

Υπάρχουν πολλά εκτεταμένα ερείπια. Το θέατρο, το γυμνάσιο έχουν αποκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό. Πολλά αγάλματα βρέθηκαν στο Γυμνάσιο τα οποία τα περισσότερα από αυτά ακέφαλα. Το θέατρο είναι Ρωμαϊκό των πρώτων χρόνων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και μπορούσε να φιλοξενήσει μέχρι και 15,000 θεατές, καταστράφηκε τον 4ο αιώνα.

Βρέθηκαν λουτρά, δημόσια αποχωρητήρια, μωσαϊκά, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή Αγορά και ναός του Δία . Από τη Βυζαντινή εποχή η βασιλική του επισκόπου Επιφάνιου (367-403 μ.Χ.) που πιθανότατα ήταν ο μητροπολιτικός ναός της Σαλαμίνας. Ο Άγιος Επιφάνιος είναι θαμμένος στη νότια αψίδα, η εκκλησία περιέχει και βαπτιστήριον . Η εκκλησία καταστράφηκε τον 7ο αιώνα για να αντικατασταθεί από έναν μικρότερο ναό στα νότια της πόλης.

Η πόλη τροφοδοτούνταν με νερό από την Κυθρέα, το υδραγωγείο καταστράφηκε τον 7ο αιώνα. Το νερό συγκεντρωνόταν σε μια μεγάλη δεξαμενή κοντά στην Αγορά.

Η νεκρόπολη της Σαλαμίνας καλύπτει 7 τετραγωνικά χιλιόμετρα στα δυτικά της πόλης. Εκεί βρίσκεται και το μουσείο που μέχρι το 1974 είχε όλα τα ευρήματα των ανασκαφών. Οι ταφές χρονολογούνται από τη γεωμετρική έως την ελληνιστική περίοδο. Η πιο γνωστή ταφή είναι οι λεγόμενοι βασιλικοί τάφοι , που έχουν βρεθεί άρματα και πλούσια δώρα προσφορές στου νεκρούς. Ένας τάφος που έχει ανασκαφεί το 1965 από τη Γαλλική Αποστολή του Πανεπιστημίου της Λυών έφερε στο φως έναν πλούσιο σε ευρήματα τάφο που πιστοποιεί τις εμπορικές σχέσεις με την Εγγύς Ανατολή.

 

Άποψη μέρους της Νεκρόπολης της Σαλαμίνας

 

Αν και η Σαλαμίνα διατήρησε άμεσους δεσμούς με την Εγγύς Ανατολή κατά τη διάρκεια του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ., υπήρχαν δεσμοί και με την Ελλάδα. Ένας βασιλικός τάφος περιείχε μεγάλο μέρος των ελληνικής κεραμικής των γεωμετρικών χρόνων και πιστεύεται ότι ήταν προίκα Ελληνίδας πριγκίπισσας που παντρεύτηκε μέλος της βασιλικής οικογένειας της Σαλαμίνας. Ελληνική κεραμική βρέθηκε επίσης σε τάφους απλών πολιτών.

Η πόλη του 11ου αιώνα μ.χ. περιορίστηκε σε μικρή έκταση γύρω από το λιμάνι, αλλά σύντομα επεκτάθηκε προς τα δυτικά για να καταλάβουν την περιοχή που σήμερα καλύπτεται από δάση. Το νεκροταφείο της Σαλαμίνας καλύπτει μια μεγάλη περιοχή από τα δυτικά όρια του δάσους στην Ιερά Μονή του Αγίου Βαρνάβα προς τα δυτικά, προς τα βόρεια και το χωριό Αγίου Σέργιος, και προς τα περίχωρα της Έγκωμης στα νότια. Περιλαμβάνει τάφους που χρονολογούνται από τον 9ο αιώνα μ.Χ. , το μεγαλύτερο μέρος του νεκροταφείου δεν έχει ανασκαφεί και βρίσκετε μέσα στην περιοχή που καλύπτει το δάσος. Μετά την τουρκική εισβολή και το διεθνές εμπάργκο σταμάτησαν και οι διενέργειες ανασκαφών.